صفحه شخصی رحیم پور ازغدی

بسم‌الله الرحمن الرحیم

به مناسبت شهادت امام صادق(ع) فرمودند راجع به سیره اجتماعی امام صادق(ع) بحث کنیم بعد هم در خدمت شما هستم اگر دوستان نکته و فرمایشی دارند بفرمایند. سیره اجتماعی شامل سیره اقتصادی، سیلسی، سبک زندگی، تمدن سازی و از این قبیل می‌شود. وقتی می‌خواهیم از امام صادق و از رهبران خودمان صحبت کنیم بعضی‌ها فکر می‌کنند داریم راجع به گذشته صحبت می‌کنیم توجه ندارند که ما داریم راجع به آینده صحبت می‌کنیم. الآن اگر از ما و شما بپرسند شهادت امام صادق(ع) است از نظر ایشان یک زندگی انسانی و اسلامی چه نوعی زندگی ای است؟ ممکن است یک کلیاتی بگوییم و چندتا جمله هم در ذهن مان باشد و دیگر هیچ نمی‌دانیم. من برای این که این فقر فکری امثال خودمان را کمی تقلیل و کاهش بدهیم و به مفهوم امامت نزدیک‌تر بشویم در دو – سه موضوع مهمی که امروز و فردا و همیشه، نه فقط جامعه ما بلکه کل جامعه بشری دچار افراط از دو سر است و نگران طبقاتی از جامعه بشری دارند از آن رنج می‌برند هر دو طرف، به دو – سه نکته از این‌ها اشاره می‌کنم که الان هم مسئولین ما هستند یعنی همیشه مسئله انسان هست. امام صادق(ع) می‌فرمایند که به خداوند اعتماد کنید نمی‌گویند به خدا ایمان بیاورید چون ما خیلی از ماها می‌گوییم به خدا ایمان داریم منتهی ایمان ما در حدی است که به خدا اعتماد نداریم. اعتماد به خدا چطوری است؟ اعتماد یعنی اگر گفت که این کار را بکنید این طوری می‌شود قبول و باور کنی و بر همان اساس عمل کنی این اعتماد می‌شود. اگر به ما یک آدرسی بدهند و می‌گویند اگر به این آدرس بروی به فلان جا می‌رسی. یک وقت ما به این آدرس اعتماد نداریم می‌گوییم تو اصلاً کی هستی؟ این کفر می‌شود. یک وقت هم می‌گوییم چشم باشه آدرس را می‌گیری احترام ظاهری می‌گذاری اما به آن اعتماد نداری. بر آن اساس حرکت و عمل نمی‌کنی. این کفر نیست این همان بیماری است که اغلب ماها و امثال بنده داریم. یعنی هیچ وقت خدا را انکار نمی‌کنیم و نمی‌گوییم که قرآن و وعده‌های خدا دروغ است اما هیچ وقت هم واقعاً به این‌ها اعتماد نکردیم. چون اگر به این‌ها اعتماد کنیم که این همه پرونده دادگاه و طلاق و دعوا و اعتیاد و چک بی‌محل نباید داشته باشیم معلوم است که به این‌ها اعتماد نکردیم.

امام صادق(ع) می‌فرماید در سبک زندگی هم شخصی و هم خانوادگی و هم اجتماعی، سیاسی، اقتصاد، بازار، هرجا وارد هر پروژه ای که می‌شوید هدف را درست انتخاب کنید و دوم؛ به خداوند اعتماد کنید. یعنی اگر به شما می‌گوید در بازار دروغ نگویید من رزق شما را می‌رسانم باور کنیم. نه این که در مسجد و موعظه همین طوری الکی بگوییم بله چشم، توکلت علی الله؛ ولی بعد با خودمان بگوییم مگر می‌شود که دروغ نگوییم و اوضاع بگذرد؟ خب اگر دروغ نگویم مشتری‌هایم را از دست می‌دهم ضرر می‌کنم و بیچاره می‌شوم. می‌گوید ربا نکن، حقوق دیگران را غصب نکن، گران نفروش، کلاه بر ندارد. رزق تو با ماست. می‌گوییم چشم انشاءالله دعا بفرمایید. بعد با خودمان می‌گوییم این حرفها یعنی چی؟ من اگر این کارها را نکنم دو روز دیگر از گرسنگی می‌میرم. مگر می‌شود که آدم در بازار، در سیاست، کاملاً راست بگوید و صادق باشد و کارش هم پیش برود؟ ما مأمور به تکلیف هستیم نه نتیجه. وظیفه‌ات را انجام بده نتیجه خودش می‌آید. تو ببین الآن وظیفه ات چیست؟ باید محاسباتت را بکنی تا بفهمی‌وظیفه چیست؟ به نتایج بیندیش و برای نتایج برنامه ریزی بکن اما نتیجه پرست نباش. پراگماتیست نباش. برایت مسئله اصلی این درست و نادرست بودن باشد. این یک وعده است. امام صادق(ع) می‌فرماید هر کس، فکر نکنید این وعده برای افراد خاصی است، خیر. هرکس بدون استثناء هر وقت هر جای عالم از هر نژاد و طبقه و ملت، «مَن یَثِقَ بِاللّه...» به خداوند اعتماد کند و باور کند که خدا راست می‌گوید و بهشت و جهنم هست، حق و باطل هست، درست و نادرست هست و راه رستگاری و نجات این است نه آن، اگر اینها را باور کردی، ‏«یَکفِهِ ما أهَمَّهُ مِن أمرِ دُنیاهُ و آخِرَتِهِ» خداوند مسئولیت زندگی تو را به عهده می‌گیرد. همه چیزهایی که برای تو مهم است برای خداوند مهم خواهد شد. یعنی خودت را به خداوند تخصیص کن خداوند هوای تو را دارد چون تو داری به سوی او زندگی می‌کنی خداوند تو را رها نمی‌کند. بعد ببین همان چیزی که تو دنبال آن نبودی و بقیه به دنبال آنها سگ دو می‌زنند حتی آنها هم خیلی اوقات بیشتر به تو می‌آید ولی دنیا دنبال تو می‌دود. زندگی و آبروی تو و اینها بدون این که خیانت یا سوء استفاده ای کرده باشی یا به حق پشت کرده باشی تأمین می‌شود. بعد هم می‌فرماید هرچه که برای تو مهم است «ما أهَمَّهُ» به چه چیزی اهتمام داری؟ خداوند تأمین می‌کند منتهی تو به این‌ها فکر نکن و اینها را هدف نگیر و آن را هدف بگیر. آن وقت «مِن أمرِ دُنیاهُ و آخِرَتِهِ» بعضی‌ها می‌گویند شاید منظور آخرت است که بعدا به بهشت می‌رویم. امام صادق(ع) می‌فرمایند نه، همین جا هم هست. همین جا هم توفیقات و فرصت‌هایی به تو می‌دهد که کسانی که اصالتاً دنبال اینها بودند نمی‌دهد.

و اما راجع به روابط اقتصادی؛ اجتماعی. به تعبیر امام صادق(ع) زکات یعنی سرمایه داران، مرفهین، باید بخشی از اموال شان را که نیاز ندارند مازاد بر نیازشان را حتماً باید به خانواده‌ها و طبقات فقیر و محروم انسان‌های گرسنه و گرفتار بدهند. یعنی اصلاً برای تو نیست. توی حساب بانکی تو هست تو برایش زحمت کشیدی اما تو مالک آنها نیستی. خداوندی که تو را آفرید و به تو این امکانات را داد که تو ثروتمند بشوی همان خداوند می‌فرماید این بخشی را که دیگر تو اضافه بر آن نیاز نداری یک مقداری اش برای تو نیست توی حساب تو هست اما برای تو نیست بلکه برای فقرا، مستضعفین و گرفتاران است. برای خانواده‌هایی است که یک اتاق نمی‌توانند اجاره کنند، مریض دارد نمی‌تواند درمان آن را پیگیری کند. بدهی دارد ورشکست شده نمی‌تواند تأمین کند طلبکارها بالای سرش هستند ظلم نکرده، حالا گرفتار شده، باید به داد آن‌ها برسی. در بستگان و فامیل و همسایگان و همکارانت، شهرهای دیگر، کشورهای دیگر هرجا که انسان مظلومی هست و تو می‌توانی و داری، قدرت اضافی و ثروت اضافی داری باید بدهی. و الا – این و الا مهم است- چون تا اینجا را همه می‌گویند حتی اینهایی هم که این کارها را نمی‌کنند می‌گویند. می‌گویند کار خیریه خوب است معمولاً اسم‌هایشان را در خیریه می‌گذارند و یک کار خیر می‌کنند 300تا سلفی می‌گیرند. امام صادق(ع) می‌گویند اگر ثروتمندان حق فقرا را از اموال­شان خارج نکنند و خانه‌ها و کاخ‌های اشرافی پشت هم بسازد و انواع و اقسام ماشین‌ها و سفرها و تفریحات که بیش از نیازش هست. تو که این قدر به این‌ها نیازی نداری. در حالی که در شهر خودش یک دختر یا پسر کارگری است می‌خواهد ازدواج کند نمی‌تواند. آن یکی بیکار است شغلی ندارد. امام صادق(ع) فرمودند: «مَنَ مَنَعَ قیراطا مِنَ الزَّکاةِ...» سرمایه دارانی که به اندازه کوچکترین جزء حق فقرا و مستضعفین و خانواده‌ها و طبقا و ملت‌های محروم را از اموال شان خارج نمی‌کنند و به آنها نمی‌رساند حتی اگر نمازهایت را داری مرتب می‌خوانی و هر روز هم به زیارت امام رضا(ع) بروید مسلمان نمی‌میرید. خواه مسیحی باشی یا یهودی باشی، مسلما نیستی فرقی هم نمی‌کند. این که بگویند آقا این مسلمان است تا حدی واجبی هم کمک کرده حالا باز هم خیلی ثروت دارد ادم‌های گرفتار هم زیاد است مگر همه اش را باید این بدهد؟ امام صادق(ع) می‌گوید اگر بیش از نیازت داری و دیگران گرفتار هستند و نمی‌دهی، البته در حد توان نه این که هرچه داری بدهی چون آن هم افراط است. فرمودند «فَلْیَمُتْ اِنْ شاءَ یَهُودیّا اَوْ نَصْرانّیا» با یهودی و نصرانی چه فرقی داری؟

تعبیر دیگرشان که فرمودند «مَنَ مَنَعَ قیراطا مِنَ الزَّکاةِ فَلَیْسَ بِمُؤمِنٍ...» هر ثروتمند و سرمایه دارانی که فقط خودشان می‌خورند تنها تنها می‌خورند برای خانواده‌های گرفتار به فکر بهداشت و لباس و مسکن و ازدواج و امنیت آنها نیستند. اول امام صادق(ع) فرمودند «فَلَیْسَ بِمُؤمِنٍ» اینها مومن نیستند پیروان اهل بیت نیستند ما شما را شیعه خودمان نمی‌دانیم هرچه هم می‌خواهید به ما محبت کنید سینه بزنید، جشن بگیرید، زیارت بروید ما شما را مومن نمی‌دانیم شما با ما نیستید. بعد فرمودند «وَلا مُسْلِمٍ...» اصلاً شما مسلمان نیستی. نه این که مومن نیستی و مسلمان خاص و پیرو ما نیستی، بلکه مسلمان نیستی و کافر هستی! اینها خیلی تعابیر مهمی است. کافرانی که خودشان فکر می‌کنند مسلمان هستند. امام صادق(ع) می‌فرماید نه مومن هستید نه مسلم هستید. شما اصلاً در برابر خدا و حق تسلیم نیستید دروغ می‌گویید. «وَهُوَ قَوْلُ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ...:» و این‌ها مصداقی از آن کسانی هستند که خداوند در قرآن می فرماید تا زنده اند از امکانات شان استفاده نمی‌کنند هر کاری که دلشان می خواهد می کنند بعد که می میرند می بینند عجب! قضیه راست است و جدی است مو را از ماست بیرون می کشند. آن وقت قرآن می فرماید آنجا می‌گویند «رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّى اَعْمَلُ صالِحا فِیما تَرْکْتُ» خدایا می‌شود ما را برگردانی؟ تو رو خدا ما را به دنیا برگردانید ما این دفعه درست زندگی می‌کنیم. «لَعَلِّى اَعْمَلُ صالِحا» این دفعه درست عمل می‌کنم. من جدی نگرفته بودم من را برگردانید. خدایا می‌شود دنده عقب بزنی من دوباره بروم و یک فرصت کوتاهی بدهی من باشم؟ نه اصلاً امکان برگشتن نیست ضمن این که شماها اگر برگردید آن اول یکی دو روز حالتان منقلب است روز چهارم و پنجم، یک هفته دو ماه بعد، دوباره همان آدم می‌شوی. همان موقع هم می‌توانستی بیندیشی همه چیز را به تو گفتند خودت را به آن راه زدی. الآن در همین جامعه ما همه محب اهل بیت(ع) شیعه امام جعفر صادق(ع) هستند همین را الآن به چه کسی بگویی باور می‌کند؟ می‌گوید مگر می‌شود؟ ایشان می‌گوید هرکس مرفه است و به گرفتاران و محرومان نمی‌رسد یا می‌گوید یک کم دادم بس است. می‌بیند که خانواده‌هایی از فقر دارند متلاشی می‌شود یک اتاق نمی‌تواند اجاره کند می‌بیند دختر و پسری می‌خواهند با هم ازدواج کنند همه زمینه آماده است اما پول ندارند یک جهیزیه ساده نمی‌تواند تهیه کند. می‌بیند آن یکی در خانه اش مریض دارد و داد می‌کشد و نمی‌تواند دارویش را تأمین کند نمی‌تواند او را به بیمارستان ببرد می‌گوید به من چه! می‌تواند اما نمی‌کند. حساب نمی‌تواند جداست. خب امام صادق(ع) می‌گویند به چنین اشخاصی بگویید شما شیعه ما نیستید شما ما را قبول دارید ولی ما شما را قبول نداریم. «وَلا مُسْلِمٍ...» ما حتی شما را مسلمان هم نمی‌دانیم. و شما مصداق همان کسانی هستید که خداوند در قرآن فرمود تا نمیرند بیدار نمی‌شوند. تا اینجا هستند آدم نمی‌شوند مدام توجیه می‌کنند. بعد که آن طرف می‌روند یعنی بدن تان را در گور می‌گذارند و وارد عالم بعد می‌شوید آنجا می‌فهمید که قضیه جدی است آنجا مرتب می‌گویید می‌شود ما را برگردانید و یک فرصت دیگری به ما بدهید؟ این آیه قرآن است.

امام صادق(ع) می‌فرماید ثروتمندان و سرمایه دارانی در جامعه مسلمان هستند که این طوری هستند همه چیز را توجیه می‌کند از هر راهی در می‌آورد تنها تنها هم می‌خورند به فکر دیگران نیست نگران انسان‌های محروم نیست.

فرمایش دیگرشان فرمودند این آثار آخرتی آن است و اما در دنیا: «اذا منعت الزکات ظهرت الحاجه» زکات می‌آید شکاف طبقاتی را حل کند. زکات یعنی حفره بین دارا و ندار را پر کند. حالا همه مساوی و عین هم نمی‌شوند لازم هم نیست اما اینطوری نباشد که یک کسانی از پرخوری دارید می‌میرید و می‌ترکید و یک کسانی از گرسنگی و فقر. فرمود آن آخرت. اما دنیا؛ زکات یعنی توزیع عادلانه و درست ثروت. یعنی شکاف طبقاتی نباشد. فاصله‌های معقول و طبیعی همیشه بوده و خواهد بود و نمی‌شود بدون هیچ فاصله‌ای... بعضی‌ها قوی‌تر و عاقل‌تر و برنامه ریزتر و زحمت کش­تر هستند بعضی‌ها عقل اقتصادی شان کمتر است یا تنبل‌تر است عدالت این نیست که همه مثل هم باشند مثل ماشین چمن زنی که رد می‌شود همه چمن‌ها اندازه هم باشد نمی‌شود. اما شکاف یعنی فاصله‌های نامعقول و غیر عادلانه طبقاتی نباید باشد. امام صادق(ع) می‌فرمایند اگر ثروتمندان حق فقرا را رعایت نکنند آن وقت کل آن جامعه دچار بحران اقتصادی می‌شود و آن ملت و سرزمین را از پا در می‌آورد یعنی اگر رفتی به سمت 1 درصد و 99 درصد هرچه به این نزدیک‌تر می‌شوی جامعه شما گرفتارتر می‌شود و برای فروپاشی آماده‌تر می‌شود. «ظهرت الحاجه» یعنی کل آن جامعه بیچاره می‌شوند. اگر عدالت اقتصادی، شکاف طبقاتی را حل نکند این هم دنیایتان. بعضی‌ها می‌گویند اینها حرف و شعار است. یعنی الآن ما که نمی‌دهیم حقوق فقرا را رعایت نمی‌کنیم نماز هم نمی‌خوانیم کو؟ داریم قشنگ زندگی می‌کنیم! شماها هم که به حساب خودتانا اهل نماز و تقوا و معنویت هستید و به فقرا کمک می‌کنید فداکاری می‌کنید، جبهه می‌روید، اردوی جهادی می‌روید خب من و تو با هم چه فرقی داریم؟ امام صادق(ع) می‌فرماید شما نمی‌فهمید ولی شما بخاطر اینها هستید اینها پیش خدا اصالت دارند اینها متن هستند شماها حاشیه هستید عکس آنچه که فکر می‌کنید. خیلی اینها تعابیر مهم و زیبایی است. «إنَّ اللّهَ لیَدفَعُ بِمَن یُصَلِّی مِن شیعَتِنا عَمَّن لا یُصَلِّی مِن شِیعَتِنا...» امام صادق(ع) فرمودند اینهایی که می‌گویند پیروان ما هستند شیعه ما هستند خب همینها یک عده ای شان نمازهایشان را هم درست نمی‌خوانند بعد می‌بیند آن کسی نمازش و رابطه اش با خداوند درست است با خودش می‌گوید حالا ما با تو چه فرقی داریم تو که نماز می‌خوانی روزه می‌گیری، حجاب رعایت می‌کنی با من که نمی‌کنم من هم یک حرمی می‌روم زیارتی می‌کنم من و تو الان با هم چه فرقی داریم؟ - اینها خیلی مهم است اینها تشبیه و مجاز نیست- دوتا تأکید در این است «إنّ الله لَیدفع» «انّ» و «لَـ» تأکید، می‌گوید مطمئن باشید یک وقت شک نکنید «لیَدفَعُ بِمَن یُصَلِّی مِن شیعَتِنا عَمَّن لا یُصَلِّی مِن شِیعَتِنا» گاهی یک بلاها و گرفتاری‌هایی می‌خواهد سر یک جامعه بیاید یک کسانی در آن جامعه هستند ولو تعدادشان اکثریت هم نباشد آنها آدمهای شریف و پاکی هستند آنها خدا را باور کردند و اعتماد دارند و خدمت به خلق می‌کنند. خداوند به خاطر آنها آن مصیبت‌ها و گرفتاری‌ها را از شماها (بقیه) که نه رابطه تان با خدا درست است نه اهل نماز هستید نه رابطه تان با خلق درست است نه اهل زکات هستید شما را به خاطر و برکت آنها نگه داشته است و الا اگر آنها نباشند شما و جامعه تان باید صد بار در همین دنیا در گنداب بیفتد. شما مدیون آنها هستید در حالی که گاهی همان‌ها را هم مسخره می‌کنید. ولی نمی‌دانید که شما به برکت آنها دارید از نعمات الهی استفاده می‌کنید. «و لو أجمَعُوا على تَرکِ الصلاةِ لَهَلَکُوا،» اما اگر تمام جامعه، آنها اگر نباشند یعنی همه شما به خدا پشت کنید و بگویید ما دیگر هیچ کدام­مان هیچ عبادت و نمازی انجام نمی‌دهیم حتماً آن جامعه نابود می‌شود. این جوامع دیگر دنیا هم همینطور هستند در جوامع دیگر دنیا هم غرب و شرق عالم اگر جوامعی حفظ می‌شوند بخاطر این که بین آنها کسانی هستند که خداپرست هستند و خدا را باور دارند و آدمهای سالم و خیری هستند. امام صادق(ع) می‌فرماید اگر یک جامعه­ای به این سمت رفت که هیچ کس در آن جامعه برای خدا پشیزی قائل نیست مسخره می‌کند و هیچ ثروتمند و سرمایه داری به فکر انسانهای دیگر، فقرا و محرومین و مستضعفین نیست خداوند آن جامعه را حتماً هلاک می‌کند و در طول تاریخ بارها این اتفاق افتاده و باز هم خواهد افتاد. تمدن‌های زیادی در دنیا بودند که اسم شان در تاریخ هست اما هیچ اثری از اینها نیست. حالا بعضی‌هایشان را خداوند در قرآن می‌فرماید آن هم قوم شعیب، قوم صالح، فرعون ولی فقط آنها نیستند شما تمدن‌هایی داشتید 200 سال پیش که جزو بزرگترین تمدنها بودند اما حالا نیستند. یا آخرین نمونه آن شوروی و روسیه و کمونیزم بود که نصف کره زمین دست اینها بود. قوی‌ترین ارتش، بلوک کمونیسم. کل 70 سال نشد چنان از بین رفت که شما که الان به دنیا آمدید اصلاً نمی‌فهمید که کمونیست‌ها قدرت بزرگ جهان بودند کلاً نابود شدند بقیه هم همین­طور است.

امام صادق(ع) می‌فرماید همین‌هایی که یعنی مادیون و خوش خوراک‌ها و عیاش‌ها که مذهبی‌ها را مسخره می‌کنند که مذهبی! عجب این حجاب دارد! عجب روزه گرفتی؟ نمیری؟ حجاب گرفتی؟ شاباجی؟ و این حرفها. همان‌هایی که دارند شما را مسخره می‌کنند اولاً قرآن می‌گوید به آنها بگویید امروز شما می‌خندید چون نمی‌دانید چه خبر است؟ فردا ما هستیم که به شما خواهیم خندید و شما هیچ کاری نمی‌توانید بکنید. بخندید پشت این خنده‌ها گریه‌های ابد است. «و إنَّ اللّه َ لَیَدفَعُ بمَن یُزَکِّی مِن شیعَتِنا عَمَّن لا یُزَکِّی «و لو أجمَعُوا على تَرکِ الصلاةِ لَهَلَکُوا،» امام صادق(ع) می‌فرماید عده ای در جامعه هستند که به فکر محرومین هستند بخاطر آنها خداوند به جامعه شما رحم می‌کند. اگر همه مثل اینها باشید یعنی فقط به این فکر باشید که هرچه بیشتر بخورم از هر راهی به هر شیوه ای ثروتمند بشویم و به کسی هم کاری نداشته باشیم امام صادق(ع) می‌فرماید آن جامعه نمی‌ماند و متلاشی می‌شود و آن تمدن فرو می­پاشد و این هم سنت الهی است. بعد یک قدم جلوتر؛ فرمودند تا عدالت جهانی نیست این بخور بخورها و محل نگذاشتن به انسانهای دیگر، ملت‌های محروم «إذا قام قائم», «قائم» یعنی انقلابی، قیام کننده، آن روزی که قائم و انقلابی بزرگ ما قیام کند یعنی بزرگترین انقلاب تاریخ بشر، انقلاب در سطح کل کره زمین که همه حکومت‌های فاسد را سرنگون می‌کند. فرمودند آن روزی که آن انقلاب بزرگ جهانی آخرالزمان اتفاق بیفتد آنجا مثل الآن نیست که بگویند لطفاً ثروتمندان حق فقرا را اگر صلاح می‌دانند بدهند! نه. آن زمان «أخذ مانع الزکاة فضرب عنقه» هر ثروتمندی که سهم محرومین را برده و به آنها نداده اعدام خواهد شد! آنجا سرمایه داران دزد اعدام می‌شوند. چند هزار سال از شما خواهش کردم سوال نظری دیگر ندارید همه چیز را می‌دانید دیگر صحبت طغیان و استکبار است. هرکس تا آن موقع می‌خواست آدم بشود آدم می‌شود. حتی آن موقع امام زمان دارد که مدتی فقط بحث می‌کنند به سوالات جواب می‌دهند همه را توجیه می‌کنند. امام صادق(ع) فرمودند آن انقلاب بزرگ جهانی که یک انقلاب اقتصادی هم هست یک انقلاب اخلاقی هم هست و یک انقلاب سیاسی، یک انقلاب علمی، یک انقلاب تربیتی هم هست یک بُعدش هم این است. آنجا که کسانی را که ضامن شکاف­های طبقاتی هستند و می‌گویند ما از پرخوری بمیریم اکثر بشر گرسنه باشند! امام صادق(ع) می‌فرماید آنجا دیگر خواهش و تمنا ب.ز و خ.ر و حکم‌هایشان را نگویی یا 6 ماه حکم تعلیقی بدهی نیست! بلکه اعدام خواهند شد و گردن شان را خواهند زد. شما میلیون‌ها خانواده را بدبخت کردید برای این که بیشتر بخورید. آنها انسان نیستند شما فقط آدم هستید؟ عدالت اقتصادی در سطح جهان. قاطعیت علیه دزدان اموال عمومی و حقوق فقرا. که مسئله برایشان روشن است. نمی‌خواهند! آنجا می‌فرماید آنجا دیگر ما نیستیم که خواهش بشود، آنجا تیرباران می‌شوید.

باز راجع به این تعدیل ثروت امام صادق(ع) می‌فرماید: «إنّما وُضِعَتِ الزَّکاةُ اِختِبارا للأغنِیاءِ و مَعُونَةً لِلفُقَراءِ...،» این که می‌گویند سرمایه داران سهم خانواده‌ها و فقرا و ملت‌های محروم جامعه را بدهند دست آنها را هم بگیر و بالا بکش، 5تا خانه داری، 5تا ماشین داری، سالی چندتا سفر تفریحی خارج می‌روی، لباسهای گران می‌خری، دکوراسیون خانه را هر سال عوض می‌کنی، لباس‌های یک بار مصرف داری. دیدید بعضی‌ها مهمانی می‌خواهند بروند می‌گوید لباس ندارم! به او می‌گوییم پس اینها چیست؟ می‌گوید آخه اینها را یک بار پوشیدم! این را قبلاً پوشیدم. خانواده‌هایی هستند آدم‌های بدی هم نیستند ولی نمی‌فهمد اینها انحراف است. مثلاً هر سال مبلمان خانه اش را عوض می‌کند. 5تا کارگر دارد می‌داند این کارگرش چه گرفتاری‌ها و مصیبت‌هایی دارد ولی محل نمی‌گذارد خودش را کنار می‌کشد که یک وقت به او نخورد کثیف بشود!

امام صادق(ع) فرمودند زکات دو سر سود است. برد – برد واقعی این است نه این‌هایی که بعضی‌ها می‌گویند با دشمن برد – برد! با دشمن که برد – برد نمی‌شود با دشمن یا برد است یا باخت است. آقا یک کاری کنیم که حق و باطل هر دو برنده بشوند! یعنی چی که هم باطل برود بشود و هم حق شکست بخورد؟ برد- برد چیست؟ هم ظلم، هم عدل! هر دویش برد – برد. هم ظالم به اضافه حقوقش برسد یعنی حقوق دیگران را غصب کند که برنده باشد هم مظلوم به حقوق خودش برسد. خب اگر او به حقوق خودش برسد این دیگر به حقوق او نمی‌رسد! این برد – برد نیست.

اما در روابط دوستانه بشری، در معامله، در تجارت، در خانواده همه چیز حتماً باید برد برد باشد نمی‌شود در خانواده، زن و شوهر یکی مدام به حقوقش برسد و دیگری فقط وظیفه داشته باشد! نه. امیرالمؤمنین(ع) فرمود هرکس هرجا حقی دارد وظایفی دارد هرکس وظیفه‌ای دارد حقوقی دارد هر دو سر سود است.

امام صادق(ع) می‌فرماید این که می‌گوییم توزیع ثروت کنید ثروتمندان بخشی از اموال‌شان را به همسایه‌ها، همکاران و کارگرش بدهد، خویشان و شهر خودش و شهرهای دیگر و کشور دیگر، هرجا که نیاز است و این می‌تواند فرمودند این دو سر سود است. سودش برای فقرا، معلوم است مشکل او را حل می‌کند این که روشن است. سودش برای ثروتمندان چیست؟ ثروتمنده می‌گوید ما که می‌دهیم، مواظب فقرا و مستمندان هستیم می‌خواهیم شکاف‌‌های طبقاتی نباشد همه مردم متوسط و نزدیک هم باشند نه عین هم. ولی خانواده‌ای در این شهر نباشد که از گرسنگی خوابش نبرد. نقل شده که پیامبر(ص) فمودند در آن شهری که کودکانی گریه می‌کنند و کسی به داد آن کودکان نمی‌رسد لعنت بر آن شهر. شهری که صدای گریه کودکان می‌آید از گرسنگی و از بی‌سرپرستی و از گرفتاری و همه می‌گویند به ما چه. پیامبر(ص) فرمود لعنت بر آن شهر. آن شهر کافران است ولو ظاهراً مذهبی باشند. امام صادق(ع) فرمودند زکات به نفع اغنیاء هم هست. اختبار آزماشی برای آن‌هاست. تو وقتی از اموالت که خودت زحمت کشیدی به دست آوردی، حالا آن دزدها هیچی، آن‌هایی که با اختلاس و دزدی و ربا و کلاهبرداری ثروتمند می‌شوند آن‌ها که برای خودت نیست برای دیگران هست که توی حسابت آوردی. آن چیزی که خودت زحمت کشیدی که برای خودت هست به نفع تو هم هست که مازاد بر نیازت را به دیگران بدهی. چه نفعی؟ پاک می‌شوی. یک معنی کلمه زکات یعنی تزکیه و پاک کردن. زکات مال، اموال‌تان را پاک می‌کند، شخصیت‌تان پاک می‌شود یعنی آدمی که وابسته به پول است و پول‌پرست است این نمی‌تواند خداپرست باشد یا پول پرست است یا خداپرست. کدام؟ هر دو با هم نمی‌شود. یا خداپرست هستی یا زورپرست و خداپرست. یا خداپرستی یا مقام پرست، هر دویش با هم نمی‌شود. می‌توانی پول و قدرت و مقام هم داشته باشی اما در مسیر حق. من نمی‌توانم هم خداپرست باشم هم شهرت‌پرست و شهوت‌پرست باشم این‌ها با هم نمی‌شود. آن‌ها در خدمت این است یا این شوخی است و در خدمت آن طرف است؟ کدام است؟ حالا امام صادق(ع) می‌فرمایند که اولاً اگر این نوع انسانی و اخلاقی در اقتصاد باشد اقتصاد فقط فن تکثیر ثروت نیست علاوه بر آن فن انسان بودن، بنده بودن هم هست، اقتصاد اسلامی یعنی تو نمی‌توانی اقتصاد را از اخلاق، از انسانیت، از برادری، از برابری و خواهری نمی‌توانی جدا کنی ما همه آدم هستیم. همان هم که کارگر توست برادر توست. فرمودند تعدیل ثروت واجب شد اولاً آزمایش بزرگی برای ثروتمندان است خانواده‌هایی که مرفه هستند که حالا که داری چند نوع تفریحات، روی هم این‌ها را تلمبار می‌کنی. می‌دانید ما تا یک حدی به لذت و تفریح نیاز داریم و حتماً باید داشته باشیم. حتماً باید مشروع داشته باشیم. مسافرت، دور هم بگوییم بخندیم شادی کنیم، از یک حدی که می‌گذرد خود این‌ها که هدف می‌شود وقتی بیش از اندازه تفریح می‌کنی بعد استفراغ می‌کنی و بالا می‌آوری یعنی دیگر از تفریح لذت نمی‌بری. مثلاً در سه استان، سه‌تا ویلا کنار دارد در سال یک بار هم نمی‌رود برای این که دیگر لذت نمی‌برد اگر لذت ببری که می‌روی. برایش بی‌معنی و عادت است پس این معونه،‌ هم کمک به طبقات محروم است و هم آزمایشی است برای این که تو که ثروتمند بودی و در زمینه اقتصاد موفق بودی حالا در زمینه انسانیت هم موفق باش. این آزمایشی برای انسانیت توست و فرصتی است برای این که رشد معنوی کنی و پاک بشوی. علاوه بر بهشتی که بر خودت بعد از این عالم تأمین می‌کنی. در همین عالم هم تأمین می‌کنی. شما ببینید آدم قدرتمند و ثروتمندی که وابسته به ثروت و قدرتش نیست پیش بقیه مودب و متواضع است و بی سروصدا تا می‌تواند به بقیه کمک می‌کند آیا آدم عاشق این آدم نمی‌شود؟ و اگر کسی دارد و آب از دستش نمی‌چکد آیا همه مردم از این هم متنفر نیستند بدشان نمی‌آید؟ خب از همین جا بدبختی و خوشبختی شروع می‌شود. محبوب مردم است یا منفور مردم؟ آدم باشخصیت قوی هستی یا آدم بی‌شخصیت ضعیف که تا یک سکه می‌بیند نمی‌تواند خودش را کنترل کند! امام صادق(ع) فرمودند: «و لَو أنَّ الناسَ أدَّوا زکاةَ أموالِهِم...» اگر ثروتمندان مالیات و زکات عادلانه و حق فقرای آن جامعه را می‌دادند یا بدهند «ما بَقِیَ مسلمٌ فَقیرا مُحتاجا...» کل جامعه اسلامی در جهان اسلام، همه جا حتی یک فقیر پیدا نمی‌شود. یعنی همه مشکلات اقتصادی، فقر، گرفتاری همه حل می‌شود اگر درون جامعه شما روابط‌تان با هم روابط انسانی و اسلامی و برادرانه باشد. اگر ثروتمندان حق فقرا را بدهند حتی یک گرسنه در جامعه باقی نمی‌ماند. یعنی حتی تولید ثروت که خودش یک عبادت است، می‌فرماید قبل از تولید ثروت، اگر ثروت موجود در جامعه اسلامی بلکه در کل جهان و جامعه بشری درست توزیع بشود امام صادق(ع) می‌فرماید یک انسان گرسنه، بی‌پناه، برهنه، آواره نمی‌ماند. همه چیز هست درست تقسیم نمی‌کنید. سبک زندگی‌هایتان غلط است. درست مصرف نمی‌کنید. درست توزیع نمی‌کنید این خط امام صادق(ع) است. «و لاَسْتَغنى بما فَرَضَ اللّهُ عزّوجلّ لَهُ...» همین که خدا واجب کرده معنی آن این است که اگر به این واجب اقتصادی عمل کنید و فقط به فکر افزودن به حساب بانکی خودت نباشی مریض و روانی نباشی، بیماری روحی سیری ناپذیری نداشته باشی، خداوند درست برنامه‌ریزی کرده است. همه مستغنی و بی‌نیاز می‌شوند. البته معنی این تشویق مفت‌خوری نیست. مثلاً یک کسی بگوید من این همه زحمت می‌کشم خب پول درمی‌آورم این طرف تا ظهر می‌خوابد بعد من باید به این بدهم بخورد؟! نه، آن حساب تنبلی و مفت‌خوری است و حسابش جداست. نگفتند به او بده، اما خیلی انسان‌ها و خانواده‌هایی هستند که الآن دارد دوشیفته خودش و خانمش کار می‌کنند نمی‌تواند اجاره خانه درستی بدهد گرفتارند، دارد زحمت می‌کشد. یا یک کسانی هستند نمی‌توانند کار کنند، پیر است، ‌مریض است. آن‌ها چی؟ جمله بعدی امام صادق(ع) از آن‌ها هم خطرناک‌تر است. اگر این جمله را نگوییم امام صادق(ع) گفته، کس دیگری بگوید می‌گویند این‌ها کمونیست هستند. از این جمله‌های کمونیستی امام صادق(ع) است. از این آیه و حدیث‌های کمونیستی پیدا می‌کنید شما لیبرال هستید یا سرمایه‌دار هستید؟ نمی‌خواهید به تکلیف الهی عمل کنید و می‌خواهید تنها تنها بخورید؟ حلال و حرام هم سرتان نمی‌شود آن وقت به این‌ها کمونیستی می‌گویید! اگر امام صادق(ع) کمونیست است که پس چه کسی الهی است؟ «إنّ الناس» کل بشریت در کل جامعه جهانی. قدیم، امروز، دیروز، فردا. «و إنّ الناسَ ما افتَقَرُوا...» هیچ کس فقیر نشد، «و لا احتاجُوا...» محتاج و نیازمند به امکانات اولیه زندگی نشد، «و لا جاعُوا...» گرسنه نشد و گرسنه نماندند، «و لا عَرُوا...» برهنه نشدند «إلاّ بِذُنوبِ الأغنیاءِ» - معنی‌اش روشن است – علت اصلی آن کثافت‌کاری ثروتمندان و سرمایه‌داران جامعه است. حقوق بقیه را رعایت نکردند و نمی‌کنند. جیب آن‌ها را می‌زنی؟ گرانی، تورم، رباخواری، گرانفروشی، احتکار، غصب، چک بی‌محل، حقوق و دستمزد عادلانه ندادن، همه این‌ها را یعنی تو داری حق او را می‌خوری و تو و خانواده‌ات داری حق خانواده او را می‌خوری. امام صادق(ع) فرمودند اگر فقر و نیاز و برهنگی و گرسنگی در جامعه بشری و جامعه جهانی هست مقصر اصلی آن ثروتمندان و سرمایه‌داران هستند. چه موقعی که ثروت به دست می‌آورند حقوق دیگران را رعایت نمی‌کنند مال حرام هم جمع می‌کنند. مال حرام یعنی حق یکی دیگر را داری می‌خوری، لقمه را از یک خانواده دیگری قاپیدی، از همسرش، از بچه‌هایش، و داری خودت و خانواده خودت می‌خوری. غصب است، حق‌الناس، حقوق مردم، حقوق بشر به معنی واقعی و درست آن. فرمودند هرجا که شما می‌بینید یک بخشی از بشر گرسنه و برهنه هستند گرفتار هستند محتاج هستند و نیازهای اولیه‌شان تأمین نمی‌شود بدانید که بسیاری از ثروتمندان آن جامعه گناهکاران هستند. گناه سرمایه‌دارها، آن‌ها نقش دارند. البته نه این که نقش‌های دیگر دیده نشود. – خدا شاهده این جمله‌ها خیلی خطرناک است! انشاءالله کل این احادیثی که امروز گفتم جعلی است! – باز برای این که بفهمانند که قضیه چقدر جدی است و خاکستری نیست سیاه است. فرمودند: «حقیق علی اللّه أن یمنع رحمته ممن منع حق اللّه فی ماله...» اگر خداوند رحمت خود را از جامعه‌ای که چنین وضعی دارد بگیرد و بگوید شما دیگر مشمول رحمت خدا نیستید و عذاب الهی نازل بشود عادلانه است. «حقیقٌ» سزاوار و درست و عادلانه است. شما به فکر همدیگر و طبقات محروم نیستید دارید می‌بینید خانواده‌ای پیش چشم‌تان، در فامیل‌هایت، در نیروی کارت، در همسایه‌هایت، در شهر و کشور و در دنیا و قاره‌ای داری می‌بینی که دارند از گرسنگی می‌میرند و دنده‌هایشان بیرون زده، در خاک و خول دارد زندگی می‌کند، ‌آب آشامیدنی ندارد، مسکن ندارد، بهداشت ندارد، چطوری می‌گویی به من ربطی ندارد؟ حالا از نه غزه نه لبنان، نه بوسنی، نه افغان، شروع می‌شود و بعد داخل ایران می‌گوید، مثلاً بنده مشهدی هستم می‌گویند نه اصفهان، نه تبریز، نه تهران، نه اهواز، فقط شهر خودم! بعد در شهر خودم می‌گویم نه آن طرف شهر، نه این طرف شهر، فقط این‌جای شهر که خودم هستم! بعد این‌جا را هم می‌گویند حاضر هستی در محله‌ات به همه کمک کنی؟ می‌گوید نه آن طرف محله، نه این طرف محله، همین وسط محله که خانه من است! پس خانه شما حل است؟ نه، نه اتاق برادرم، نه اتاق خواهرم، فقط اتاق خودم! مگر نمی‌دانید من مرکز عالم هستم! امام صادق(ع) می‌فرمایند حیوان مجسم را می‌خواهید نگاه کنید بلکه شیطان نه حیوان، این‌ها هستند که می‌گوید بقیه به درک که چه سرنوشتی دارند. ناله می‌کند به درک،‌کمک می‌خواهد به درک! رنج می‌برد به درک، به او تجاوز کردند، نابودش کردند، غارتش کردند، قتل عامش کردند خب به درک!

آن وقت پیامبر(ص) فرمودند حتی اگر صدای یک غیر مسلمانی را بشنوید مسلمان نیست ولی به او ستم شده است از شما کمک می‌خواهد می‌گوید «یا للمسلمین» من مسلمان نیستم اما از شما کمک می‌خواهم پیامبر(ص) فرمود اگر در حد توان‌تان او را کمک نکنید او شما را جزو امت خود نمی‌داند. شما در خط من نیستید مسلمان نیستید «فلیس بمسلم» مسلمان نیستی کافری. این دینی که امام صادق(ع) دارد تعریف می‌کند خدا جدا از انسان، انسان جدا از خدا نیست. نمی‌شود بگویی من خداپرستم ولی با انسان‌ها و با حقوق و مشکلات آدم‌ها کاری ندارم. نمی‌توانی هم بگویی که من بشر دوستم به فکر حقوق بشر و به فکر آدم‌ها و عدالت اجتماعی و رفاه عمومی، آزادی، استقلال هستم ولی با خدا کاری ندارم! تو هم دروغ می‌گویی، او هم دروغ می‌گوید. خدمت به بشر، به نام خدا. کسی که این را راست بگوید این تنها کسی است که واقعاً بدون توقع پای حرف‌هایش می‌ایستد. این در فرمایش امام صادق(ع) است که فرمودند با مردم مثل ارباب حرف نزنید. با مردم مثل برده و بندگان صحبت کنید. شما خودتان را بنده خدا و برده مردم بدانید. «لاتنظروا» طرز نگاه کردن‌تان نگاه برده باشد نه نگاه ارباب. از بالا به پایین و متکبرانه به کسی نگاه نکنید. «لا تَنظُروا فی عُیوبِ النّاسِ کالأربابِ...» اشکالات و عیب‌های مردم را می‌خواهی نگاه کنی مثل ارباب به نوکرش نگاه نکن. «وَ انظُروا فی عُیوبِهِم کَهَیئَةِ عَبیدِ النّاسِ.» زوم کن روی عیب‌های خودت، مثل یک بنده و یک برده. این یک نگاه است که یک انسان با دیگران چه مناسبات اجتماعی داشته باشد؟ عاشق دیگران باشی و مثل ارباب حرف نزن، با دیگران مثل یک بنده باش، انگار که بنده خدا و برده خدا هستی. آن وقت تو بزرگ هستی و رشد می‌کنی. این‌ها امام صادق(ع) است. این که فقط بگوییم امام جعفر صادق(ع) امام ششم است، حالا از اول بشماریم باز از آخر بشماریم، اسم‌شان چیست، لقب‌شان چیست و چه زمانی به دنیا آمدند و... همه این‌ها خوب است ولی این‌ها مقدمه است، مسئله اصلی این‌هاست. فرمودند که خیلی از مسلمان‌ها در این مسئله اقتصادی هلاک می‌شوند جهنمی می‌شوند مسلمان است ولی جهنمی می‌شود نمی‌تواند ظلم نکند، نمی‌تواند به اندازه‌ای که به فکر خودت هستی یک کم کمتر به فکر دیگران هم باش! تو داری گران می‌فروشی مگر این دشمن توست؟ این برادر و خواهر توست، داری پوست این و خانواده‌اش را می‌کَنی، جنس خراب می‌دهی، احتکار می‌کنی، ربامی‌خوری، داری چه کار می‌کنی؟ او برادر توست، آن خانم هم خواهر توست، تو با برادر و خواهر خودت هم همین کارها را می‌کنی؟ بعضی‌ها که این‌قدر حیوان هستند با برادر و خواهر خودشان هم همین کارها را می‌کنند! این را ما هم شنیدیم و هم دیدیم.

بخش آخر عرایضم، دو – سه مورد راجع به الگوی مصرف بگویم. این الگوی توزیع بود. در باب تولید ثروت هم امام صادق(ع) می‌فرماید کسی که کار می‌کند و آن کسی که دستش در کار خونین می‌شود، عرق کارگر مقدس است. عرق کارگر مثل خون شهید است و مثل اشک نیمه شب است. آن مرد و زنی که در شهر و روستا کار می‌کنند یا می‌رود منزل این و آن کار می‌کند یا در کارخانه کار می‌کند و تو هم به چشم یک آدم بدبخت و فقیر و بیچاره نگاه می‌کنی، امام صادق(ع) می‌فرماید عرقی که دارد می‌ریزد مقدس است آن در حال تکامل است، این سختی‌هایی که می‌کشد گناهانش پاک و بخشیده می‌شود. او از تو انسان‌تر است چون برای حفظ انسانیت و کرامت خودش و خانواده‌اش دارد عرق می‌ریزد و رنج می‌برد. مفت‌خور نیست، انگل نیست. امام صادق(ع) در تولید ثروت می‌گویند کار و تولید ثروت عبادت و جهاد مقدس است. در توزیع ثروت هم همین‌هایی که عرض کردیم گفتند. حالا در مورد الگوی مصرف هم فرمودند: «اِنَّ الْقَصْدَ اَمْرٌ یُحِبُّهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ» قصد، اقتصاد و در لغت عرب، یعنی میانه‌روی. فرمودند میانه‌روی در مصرف، نه گدابازی، داری نمی‌خوری. بعضی‌ها این‌طوری هستند. پس‌انداز تا یک حد معقولی خوب است نه این که الآن دائم بچه‌هایت گرسنگی بکشند از ترس این که فردا گرسنه نشوی. خب کل این روزها را که گرسنه بودی، بعداً از چه می‌ترسی؟ می‌ترسی گرسنه شوی؟ خب الآن که شدی! خانواده‌ات، خودت، لباس مناسب و مسکن مناسب ندارند با این که تو پول هم داری. از یک طرف می‌فرمایند که گدابازی، تنگ‌دستی، تنگ‌دستی غیر از دست‌تنگی است. تنگ‌دست کسی است که ندارد اما دست‌تنگ کسی است که دارد ولی جرأت مصرف کردن به روش درست را ندارد، مدام می‌ترسد. به وعده‌های خداوند اعتماد ندارد. خداوند می‌فرماید اتفاقاً وقتی که محتاج هستی برو به یکی دیگر کمک کن، خدا روزی‌ات را زیاد می‌کند. ما چون به خدا اعتماد نداریم می‌گوییم شوخی می‌کنی؟ شوخی‌ات گرفته؟! من ندارم آن وقت تو می‌گویی ولو نداری برو به دیگران هم بده؟! بیشترش می‌کنم؟ این که معنی ندارد. طرف می‌گوید من مجردم وضع اقتصادی‌ام خوب نیست باز به من می‌گویند برو ازدواج کن، خب معلوم است که بدتر می‌شود. نه، برو ازدواج کن به شرط این که به وظیفه‌ات هم عمل کنی آن وقت می‌بینی که وضع اقتصادی‌ات هم بهتر می‌شود من این را بارها در خیلی‌ها دیدم باز هم باور نمی‌کنیم. البته معنی‌اش این نیست که می‌گویند بچه بیاور رزق او با خداست بعد بگوییم خب ما بچه آوردیم دیگر خودش گفته رزقش با خداست! خب رزق خودت هم با خدا بود، تو خودت هم اگر در خانه‌ات می‌نشستی خداوند برایت رزق قرار داده بود اما از گرسنگی می‌مردی، بچه‌هایت هم همین‌طور. کارت را باید بکنی، برنامه و نظم باید داشته باشی. امام صادق(ع) می‌فرماید در بازار دروغ نگویید و اقتصادتان را بر اساس دروغ بنا نکنید خداوند شما را تأمین می‌کند. بعد طرف بگوید که خب من دروغ نمی‌گویم ولی خب کار هم نمی‌کنم خدا گفته دروغ نگویی تأمین می‌کند! می‌رود توی مغازه می‌نشیند نه فکر می‌کند نه تلاش می‌کند، نه می‌دوم نه عقلم را به کار می‌اندازم، می‌نشینم خداوند به من روزی می‌دهد! این را نگفتند. شما فکر نکنید که دروغ برای شما روزی می‌آورد و تو می‌توانی بخوری و مصرفش کنی و آن رزق تو بشود، پول در می‌آوری بقیه به جایت می‌خورند. فکر نکن اگر راست بگویی گرسنه می‌مانی، اما نگفتند که فقط راست بگو و هیچ کار دیگری نکن! کارت را بکن، راست هم بگو، بعد ببین چه می‌شود؟

حالا راجع به الگوی مصرف؛ امام صادق فرمودند می‌خواهید امام شما را دوست داشته باشد؟ می‌خواهید مطمئن شوید که خاوند شما را دوست دارد؟ الآن ما ممطئن نیستیم یعنی می‌گوییم اصلاً خدا ما را دیده؟ اصلاً خدا من و تو را می‌شناسد؟ خب قرآن می‌فرماید همه شما و تک تک‌تان دارید دیده می‌شوید. در خواب و بیداری، حتی خیالاتی که با خودتان می‌کنید دارد ثبت می‌کند. دیده که حتماً می‌شوید. مثلاً یک شخص خیلی مهمی که از نظر ما خیلی مهم است به شما بگویند این اسم شما را برده و گفته من به این خانم یا آقا خیلی علاقه دارم. شب از خوشحالی جفتک می‌زنی و دیگر شب خوابت نمی‌برد. امام صادق(ع) می‌فرماید خداوند کسانی را که در مصرف، میانه‌رو هستند نه ریخت و پاش و اشرافی‌گری و اسراف می‌کنند نه گدابازی، همان مقدار که واقعاً نیاز دارند مصرف می‌کنند. درست مصرف می‌کنند،‌ الگوی مصرف‌شان درست است. خداوند این‌ها را دوست دارد یعنی اگر درست مصرف کنید مطمئن باش که خداوند به تو محبت دارد و دوستت دارد. این فرمایش امام صادق(ع) است که خداشناس‌ترین و خلق‌شناس‌ترین شخص است. «وَاِنَّ السَّرَفَ...» اسراف، زیاده‌روی، الگوی مصرف غلط، الآن در همین اتاق این همه چراغ باید روشن باشد یا نه؟ - این‌جا را نمی‌گویم همه جا، تازه این‌جا خوب است- مثلاً من دیدم لیوان می‌آورند 6تا لیوان توی هم می‌گذارند، روی میز می‌گذارند آدم نمی‌داند چطوری باید با این‌ها آب بخورد؟ از این چیزهای کوچک جزئی. اسراف در مصرف سوخت، می‌دانید ایران در مصرف بنزین و گاز و انرژی و سوخت، ما در دنیا جزو دو – سه کشور اول جهان هستیم یعنی پرمصرف‌ترین هستیم/ یعنی مصرف سرانه ما از چین بیشتر است که پرجمعیت‌ترین و قوی‌ترین اقتصاد جهان شده است. از هند بیشتر است، از کشورهای اروپایی بیشتر است. دور ریز نان و غذا،‌ ما جزو ملت‌های اسراف کننده هستیم. در دارو و میزان دارویی که پزشکان می‌نویسند می‌رویم خانه، انبار دارو درست می‌کنیم! و... امام صادق(ع) می‌فرماید اگر منابع طلا در اختیار شما باشد اما مصرف‌تان را نتوانید عقلانی و درست تنظیم کنید باز هم بیچاره‌اید. چون می‌دانید مثل چیست؟ مثل منبعی است که از بالا هرچه آب می‌ریزیم ته آن سوراخ است. هرچه تولید ثروت کنی، وقتی مصرف غلط است باز هم عقب می‌مانیم. میلیاردها میلیارد بشکه نفت و پول نفت بوده تا الآن مصرف کردیم ولی باز مشکلات مان هم باقی است. عقلانیت مصرف؛ این هم یک بُعد از اقتصاد اسلامی است. امام صادق(ع) می‌فرماید مصرف در این حد: «وَاِنَّ السَّرَفَ یُبْغِضُهُ...» می‌خواهی مطمئن شوی که خدا از تو بیزار است یا نه؟ اسراف کن! هر جامعه‌ای که، هر خانواده‌ای که، الگوی مصرف آن متعادل، عقلانی و درست نیست مورد نفرت خداوند است. خدا از آن جامعه، آن خانواده، آن شخص، آن مدیریت و حاکمیت بدش می‌آید. بعد ممکن است بگویید که منظور از اسراف چیست؟ مثلاً‌ میلیاردها پول، گاز، هست، امام صادق(ع) می‌فرماید: «حَتّى طَرْحُکَ النَّواةَ...» حتی خرما که می‌خوری دانه آن را دور می‌اندازی این هم اسراف است. چون آن دانه دیگر به هیچ دردی نمی‌خورد؟! الآن که شما می‌دانید زباله را به غذا تبدیل می‌کنند با بهره‌وری و بازیافت این کار الآن می‌شود آن موقع اگر نمی‌شد امام صادق(ع) می‌فرمایند: «وَحَتّى صَبُّکَ فَضْلَ شَرابِکَ» یک لیوان آب می‌خورید، اضافه می‌ماند،‌ ته آن را دور می‌ریزید. می‌فرمایند این الگوی غلط مصرف است. هر چقدر نیاز دای بردار نه بیشتر حالا اگر برداشتی چرا دور می‌ریزی؟ من در زندگینامه امام(ره) خواندم ایشان آب که می‌خورده آن نصف لیوان آب که می‌مانده هیچ دور نمی‌ریخته، می‌گذاشته کنار بالایش یک کاغذ و پارچه‌ای می‌گذاشت که کثیف نشود، باز بعدازظهر و شب می‌خواهد آب بخورد بقیه همان را مصرف می‌کند. امام صادق(ع) می‌فرمایند حتی هسته خرمایی که می‌خورید و ته لیوان آب‌تان اگر این‌ها را دور بریزی معنی‌اش این است که فکر کنید ببینید با این دانه خرما چه کارهایی می‌شود کرد؟ اختراع کن، ابداع کن. همین اخیراً یکی از فامیل‌هایمان را دیدم که از دانه خرما یک چیزی مثل قهوه درست کرد دقیقاً بو و مزه‌اش عین قهوه بود. اصلاً به عقل جن هم نمی‌رسید که هسته خرما را اگر آرد کنی، دقیقاً هم بو و هم مزه‌اش مثل قهوه بود. این یک چیز جزئی. «مَنْ شَرِبَ مِنْ ماءِ الْفُراتِ...» اصلاً کنار فرات هستی یک دریا آب تمیز و شفاف «وَاَلْقى بَقیَّةَ الْکُوزِ خارِجَ الْماءِ...» یک کوزه آب برداشتی مقداری از آن را مصرف کردی و بقیه اش را در آب نمی ریزی بلکه بیرون روی خاک ها روی زمین می ریزی «فَقَدْ اَسْرَفَ » این هم اسراف است. می گوید این که خودش یک دریاست باز این تیکه آب چیه؟ چشم تان به آب ته لیوان ما هم هست؟

پیامبر دیدند یک کسی کنار رودخانه ای دارد وضو می گیرد خیلی شلب شلوپ می کند به او فرمودند که شما برای وضو گرفتن مگر به این همه آب احتیاج دارید؟ چون با دو- سه مشت آب می شود کاملاً وضو گرفت. گفت آقا کنار دریا و رودخانه هستیم باز شما اینجا هم می گویید مواظب مصرف باش؟ پیامبر اکرم(ص) فرمودند مهم نیست که چقدر آب هست؟ مهم این است که تو به چقدر آب نیاز داشتی؟ مگر هرچه هست باید مصرف بشود؟ مگر همه اش برای توست؟ مگر همه اش برای یک وعده توست؟ مگر بچه ها و نوه های شما بعداً نمی آیند؟ مگر آنها از این محیط زیست حق ندارند؟ مگر آنها از این جنگل و آب و آفتاب نباید داشته باشند مگر همه اش برای توست؟ مگر حیواناتی که دارند زندگی می کنند حق ندارند؟ یک بنده خدایی در بیابان می خواست ادرار کند توی آب رفته بود ادرار کرده بود. آب هایی که در صحرا هست یک گودالی کم بوده، امام مطلع شده بودند رفته بودند به ایشان گفته بودند چرا شما رفتی در آب ادرار کردی؟ او گفت آقا وسط بیابان بودم، امام(ع) گفت مگر تو نمی دانی که در این آب، موجودات زنده دارند زندگی می کنند؟ در آن گودالی که می گویی نمی دانی موجودات زنده دارند آنجا زندگی می کنند؟ این آب فقط برای توست؟ آنها سهم ندارند؟ گفت نه آقا من حیوانی در آب ندیدم! فرمودند تو ندیدی، مگر تو باید ببینی. همان آبی که تو در آن ادرار کردی پر از موجودات زنده است. مگر حق داری یا آب جای ادرار کردن است؟ کوچکترین مسائل الگوی مصرف دارد. الآن کشورهایی که به لحاظ اقتصادی جلوتر هستند مردم شان در مصرف از ماها خیلی عاقل ترند. حساب شده مصرف می کنند چون ندارند. نفت مفت و پول مفت ندارند. برق گران است آب گران است انرژی گران است. امام صادق(ع) فرمودند: «أَدْنَى اَلْإِسْرَافِ هِرَاقَةُ فَضْلِ اَلْإِنَاءِ وَ اِبْتِذَالُ ثَوْبِ اَلصَّوْنِ وَ إِلْقَاءُ اَلنَّوَی.» کمترین اسراف که آن هم اسراف است – بقیه­اش را دیگر خودتان بفهمید – دور ریختن آب اضافه و «وَ اِبْتِذَالُ ثَوْبِ اَلصَّوْنِ» این که لباس میهمانی را سر کار بپوشی. این هم اسراف است. طرف گفت من چند دست لباس دارم این اسراف است؟ فرمودند نه، به شرط این که لباس هر کاری را در همان کارش مصرف کنی. با لباس میهمانی در کارگاه و مزرعه نروید کار کنید این اسراف است. یکی از مصادیق اسراف، زیاد مصرف کردن است یکی دیگر آن نادرست مصرف کردن است. یعنی هم باید مقداری که نیاز دارید مصرف کنید و هم باید درست مصرف کنید. کشورهایی که اقتصادشان از ما جلوتر است من دیدم که این طوری عمل می کنند. حتی کالاها و ابزار کهنه شان را که خراب شده دور نمی اندازند. عقلانیت در مصرف «و إِلْقَاءُ اَلنَّوَی.» حتی دور انداختن هسته یک میوه. آن هم به درد می خورد. ببینید به چه دردی می خورد؟ همین شیوه های بازیافت. امام صادق(ع) از آن موقع می گویند به فکر بازیافت زباله ها باشید چرا اینقدر زباله درست می کنید؟ اگر می خواهید بفهمید که یک ملتی چقدر مصرف زده است؟ ببینید چقدر زباله تولید می کند؟ آن ملت خطرناک است. چقدر زباله تولید می کنی و چقدر از این زباله ها به درد می خورده، «انی اجد شی الیسیر یقع و اعیده» امام صادق(ع) فرمودند من حتی در خانه که سفره انداختیم غذا بخوریم یک تیکه نان این طرف افتاده باشد من آنها را هم با دقت جمع می کنم و توی سفره می گذارم آن وقت این خادم به من می خندد. یعنی آن طرف که از نظر اقتصادی وضعش پایین تر است. می گوید من گاهی چیزهای جزئی را می بینم و از جلوی پا برمی دارم ایشان می خندد و می گوید آقا را نگاه، مثلاً نگران این تیکه هم هست ولش کن. ما بچه بودیم به یاد داده بودند که توی کوچه نان که افتاده بود برمی داشتیم می بوسیدیم و روی پیشانی می کردیم – نمی دانم الان هم بچه ها این کارها را می کنند یا نه؟ - یعنی نگاه به ماده و امکانات مادی نگاه به نان، هوا، آب، خاک، غذا، میوه، یک نگاه معنوی هم بود یعنی اینها نعمتی است که خداوند داده است. «للمُسرِفِ ثلاثُ علاماتٍ...:» اینهایی که الگوی مصرف شان غلط است دارند سه­تا غلط اضافی می کنند سه­تا علامت دارند 1) «یَشتَرِی ما لَیسَ لَهُ،» می خرد چیزهایی را که با این که خودش پول می دهد ولی برای تو نیست بیش از نیازهای توست برای بقیه است. 2) «و یَلبَسُ ما لَیسَ لَهُ،» لباسی را می خری و می پوشی که برای تو نیست تو نیاز نداری تو 10- 15 دست لباس داری این را باید بدهی به آن خانواده ای که یک لباس مناسب ندارد. 3) «و یَأکُلُ ما لَیسَ لَهُ.» می خورد چیزی را که برای او نیست. تو الآن سیر هستی و بیش از سیری هم خوردی نیازی نداری. خب این را به جای این که خودت بخوری به همسایه یا کس دیگری بده. دقت کنید امام صادق(ع) می­فرمایند چیزهایی که ظاهراً خودت هست از راه مشروع به دست آوردی برای خودت هست آن هم بیش از آنچه که واقعاً نیاز داری و لازم داری نکن. بیش از نیاز انسان، اینها برای تو نیست انگار که داری حق دیگری را می خوری. البته نیاز که می گویند معنی اش این نیست که گدابازی دربیاوری در حداقل. یعنی آن مقدار بخور که فقط نمیری زنده بمانی بقیه اش را به بقیه بده. نه این را نگفتند. حتی در یک روایت فرمودند که به خانواده ها کمک کنید حتی در حدی که اگر مریض و گرفتار است بتواند خادم هم داشته باشد. اگر الآن به ما بگویند که به این کمک کن چون به یک کسی احتیاج دارد که در خانه کمکش کند. می گوییم این که دیگر کمک به فقیر نیست! امام صادق(ع) می فرماید چرا این هم کمک به فقیر است چون نیاز دارد. می گویند چقدر به افراد و خانواده های فقیر کمک کنیم؟ می گویند در حدی که به حج برود و در حدی که بتواند مهمانی بدهد. او تنهایی نمی تواند این کارها را بکند. نه در حد بخور و نمیر. ملت ها، طبقات و خانواده هایی که بیش از نیازشان می خورند و می پوشند دارند از سهم دیگران را می خورند و می پوشند و سوار می شوند. مگر تو چقدر باید بخوری؟ امام صادق(ع) فرمود اگر می خواهید مومن را بشناسید «لایبزر» ریخت و پاش نمی کند عقل اقتصادی دارد، پول و سرمایه را هدر نمی دهد «ولایسرف» و بیش از آنچه که لازم است مصرف نمی کند. «بل یقتصد» بلکه اقتصادی زندگی می کند، عاقلانه و متعادل و میانه رو. «ان السرف یورث الفقر» جامعه ای که کنترل مصرف نمی کند فقیر می شود. ملتی که در مصرف آب و برق و انرژی اسراف می کند و میانه رو نیست آب و برق و گاز را از دست می دهید و کم می آید. اسراف، فقر می آورد چون بیش از نیاز و ضرورت مصرف می کنید بعداً دیگر به اندازه نیاز خودت هم حتی نیست «و ان القصد یورث الغناء» فرمودند می خواهید ثروتمند بشوید و یک جامعه پیشرفت اقتصادی بکند اسراف نکنید. کمیت و کیفیت مصرف تان را عقلانی کنید.

یکی از حضار: اینها را که می گویید آدم شب خوابش نمی برد.

جواب استاد: امام صادق(ع) می خواهد شما شب بخوابید اما لم ندهید! با دغدغه بخوابید مثل مست ها نخوابید. مست نباش.